In deel 1 over Transparantie en politiek (zie blog 22 mei 2021) trachtte ik aan te geven hoe zowel privé als zakelijk de kwaliteiten, hun valkuilen, allergieën en uitdagingen in relaties werken. Hoe de dynamiek van relaties kan verschuiven op de positieve as of verspringen naar de negatieve.
In dit deel (2) ga ik in op deze zelfde mechanismen in de politiek. Hoe zit het met de in het voorjaar van 2021, na de Tweede Kamer verkiezingen, alom gehoorde roep om een verbeterde werking van het dualisme, macht en tegenmacht in de politiek?

Kwaliteitskwadrant

In deel 1 van deze blog besprak ik het kwaliteitskwadrant van Ofman. Daniel Ofman schreef het boek Bezieling en Kwaliteit in Organisaties. Kwaliteiten, valkuilen, allergieën en uitdagingen vormen een dynamisch geheel van positieve en negatieve assen waarop relaties zich bevinden, bewegen, verschuiven en soms verspringen. Voor de politiek gelden deze wetmatigheden  eveneens: de mechanismen werken op precies dezelfde wijze als in deel 1 beschreven. 

De kwaliteiten

Sterk vereenvoudigd voor deze blog, gaan we uit van de veel gehoorde term ‘dualisme’, twee tegenovergestelde polen, namelijk macht en tegenmacht. De wetgevende, tevens controlerende macht (Tweede Kamer) staat ‘tegenover’ de tegenpool, de uitvoerende, besturende macht (Regering). Er spelen vele invloeden omheen, zoals coalitie en oppositie, de ambtelijke ‘macht’, sociale partners ‘in de polder’ en niet te vergeten de media waaronder ook de sociale media (‘de socials’) en talkshows. Nogmaals, het hier beschrevene is sterk vereenvoudigd.

Kwaliteit: Goed bestuur

De kwaliteit van de uitvoerende macht is ‘goed bestuur’ en daar hoort in de Nederlandse context ‘polderen’ bij. Veel overleg, consensus zoeken, draagvlak creëren, enzovoort. Niks mis mee. Sterker, het heeft ons land veel gebracht. De andere kwaliteit is de controle daarop, de tegenmacht. Hier gaat het om het verkrijgen van kennis en daarmee de wens tot openheid en transparantie. Die verkrijg je door goede debatten te voeren, scherpe vragen te stellen en juiste antwoorden te ontvangen, ruimte te geven voor aanpassingen aan het beleid, amendementen in te dienen, etc. Ook niks mis mee. Als dit goed functioneert, bewegen macht (Regering) en tegenmacht (Parlement) zich op de positieve as. Ze zoeken de Gulden Middenweg en vinden die op die as geregeld. Dit systeem werkte ruim anderhalve eeuw (sinds 1848) naar volle tevredenheid.

Kwaliteit: kennis

De Tweede Kamer, coalitie- en oppositiepartijen tezamen, hebben aldus transparantie en openheid nodig om hun werk (toezicht en controle) in positieve zin goed te kunnen doen. Hoe kun je toezicht houden op bestuur en uitvoering, controle uitvoeren, als je niet alles weet. De kwaliteit voor het Parlement is dus kennis en informatie En daar goed mee omgaan.

Elk zijn profileringsdrang

De Regering wil besturen, besluiten nemen, zich besluitvaardig en daadkrachtig profileren. Schiet men daarin door dan komt de kwaliteit goed bestuur en polderen in de valkuil terecht en is ‘achterkamertjespolitiek’ het gevolg.
De valkuil van de tegenpool, juiste kennis en informatie, is ‘alles willen weten’: ‘de onderste steen moet boven komen!’ Ook hier geldt profileringsdrang: stemmen trekken door hard te roepen ‘dat het een schande is’. Maar hoe meer men wil weten en hoe harder men roept, hoe meer achterkamertjes, uitgeklede nótulen en ongedocumenteerde en vertrouwelijke besluitvorming. Als het er niet is, valt er ook niets te controleren. 

Van de positieve naar de negatieve as

De positieve as van polderen en met kennis en openheid controleren verwordt door dit ‘doorschieten’ van beide polen, ‘het teveel van het goede’ tot een beweging op de negatieve as: geheimen en achterkamertjes. De kwaliteit van de andere kant is verworden tot het moord en brand schreeuwen bij ieder wissewasje dat zich voordoet, groot en klein, de waan van de dag achterna. Beide kwaliteiten duwen elkaar als het ware naar elkaars allergieën op de negatieve as. De Gulden Middenweg is zoek.

Talkshows en sociale media

Ook de media spelen hierbij een aanzienlijke rol, evenals de talkshows. Informateur Tjeenk Willink zinspeelde op deze rol en invloed ervan op de politiek. Elk Medium heeft zijn eigen doelen en profileringsdrang: de krant is primeur gedreven (de ‘scoop’), via sociale media wordt er maar wat geroepen: ‘op twitter was te lezen…’ (‘trending topic’). Talkshows zijn kijkcijfer gedreven: Jan Rap en zijn maat geven nietsontziend, vaak zonder enige kennis van zaken hun mening die vervolgens als leidend wordt geaccepteerd en verkondigd. Het gebeurt in korte shots, soms chaotisch en met veel door elkaar gepraat en weinig luisteren. Vaak met mensen die er om een heel andere reden zitten. Deze van buiten komende krachten, die op zich niet zijn te missen in het democratisch speelveld, duwen macht en tegenmacht in hun valkuil. Het is ze tot op zekere hoogte niet kwalijk te nemen, ze hebben immers alle hun eigen doelen.

Van duiden naar opiniërend

Alhoewel er onlangs in een artikel in de Volkrant werd gesteld dat de journalistiek opgeschoven is van het ‘duiden’ van nieuws naar het geven van een opinie. Daar zit niemand op te wachten. Het versterkt de bewegingen op de negatieve as. Meest recent zijn de door diezelfde Volkskrant opgeëiste sms’jes van de premier over de corona maatregelen. De Volkskrant bereikt zijn doel (kijk ons eens!) en schrijft hierover in zijn hoofdredactionele commentaar: ook al heeft de premier recht op privacy, wij stimuleren met het opvragen van de sms’jes integer handelen. Dat lijkt mij niet bepaald het doel van een krant. Het resultaat van deze openbaar gemaakte sms’jes is meer onderling wantrouwen tussen macht en tegenmacht. Men raakt dieper in de valkuil.

Met z’n allen op de negatieve as

De hijgerigheid die dit bij de tegenmacht teweeg brengt, roept de achterkamertjes bij de Regering over zich af én andersom. Regering en Kamer zitten aldus in hun valkuil op de negatieve as. Hoe harder het moord en brand schreeuwen (valkuil tegenmacht), hoe meer geheim overleg (valkuil macht). Nogmaals, sterk vereenvoudigd.

Onderken de werking van het kwadrant

Hoe los je dit op? Hoe ga je macht en tegenmacht naar de positieve as richten? Gegeven de profileringsdrang en de sterk verschillende doelen, ook van de werkzame krachten eromheen.
Het begint, zoals bij alle relaties, met het onderkennen van de werking van het kwadrant. Het vinden en benoemen van de kwaliteiten en hun valkuilen, hun allergieën en het zoeken naar de uitdagingen.

Waar zitten de uitdagingen?

Zodra de dynamiek van valkuilen en allergieën is gevonden en onderkend en je aldus weet waar ook alweer de positieve as zit, heb je deels de oplossing in handen. De hamvraag is dan ook hier: wat zijn de uitdagingen en hoe ontwikkel je je daarnaartoe.
De vraag bij dit alles is echter en helaas, gaat het ook gebeuren? Ga het bovenstaande maar eens uitleggen aan honderdvijftig kamerleden, de Regering, om maar te zwijgen van de media. Er is zoiets als een DNA dat door de jaren heen in elke organisatie sluipt. Dat verander je niet zomaar…