Al sinds de inval van Rusland in Oekraïne, in februari 2022, loop ik met het idee rond om eens stil te staan bij de persoon die vijftien jaar daarvóór die inval min of meer voorspelde. Ik heb het over Halbe Zijlstra, oud minister van Buitenlandse Zaken (2017 – 2018) in het kabinet Rutte III.

Kortstondig

Misschien herinnert u zich hem nog? Ook al was zijn ministerschap kortstondig, als fractieleider van de VVD was hij in de jaren van het kabinet Rutte II (2012 -2017) een prominent politicus. Berijpt u mij goed, ik sta neutraal tegenover deze persoon. Ik ben niet een fan van hem of zo. Nooit geweest. Het gaat mij om zijn voorspelling.

Datsja

Zijlstra erkende kort nadat hij als minister van Buitenlandse Zaken was aangetreden, dat hij had gelogen over zijn ontmoeting met de Russische president Poetin. Een citaat uit de krant van destijds:
‘Ik was begin 2006 aanwezig in de datsja van Vladimir Poetin. Ik was medewerker (van Shell, red krant). Ik was weggestopt achter in het zaaltje waarin het plaatsvond. Maar ik kon heel goed horen wat het antwoord van Vladimir Poetin was op de vraag wat hij verstond onder een Groot-Rusland. Want een Groot-Rusland is waar hij naar terug wil. En zijn antwoord was: dat is Rusland, Wit-Rusland, Oekraïne en de Baltische Staten. En Kazachstan is nice to have.’

Aanwezig

Door te zeggen dat hij persoonlijk aanwezig was geweest – zoals u kunt lezen, beweerde hij ergens achterin de zaal te hebben gezeten – wilde hij waarschuwen voor de gevaren die vanuit Poetin’s Rusland op ons afkwamen. Bovendien, zo stelde de media destijds,  wilde hij met de ontmoeting aangeven over buitenlandervaring te beschikken.

Twijfel

Wat je ook van hem vindt, het gaat mij om de waarschuwing van deze man. Want die is juist gebleken. Door over zijn aanwezigheid in die Datsja te jokken – waar was dat voor nodig? Hij had kunnen volstaan met wat hij hoorde –  moest hij als minister aftreden. Op zich de juiste conclusie – de geloofwaardigheid van de minister van Buitenlandse Zaken, die van elke minister of ambtsdrager, moet boven elke twijfel verheven zijn. 

Terzijde: omverwerping

Door de aandacht die er vanuit de media voor zo’n ‘event’ als een aftreden is, gaat de inhoud verloren. Want zo werken de media ongelukkigerwijs.

Terzijde, begrijp me goed, het hebben van een vrije pers vind ik belangrijk, het is in een democratie een groot goed en heeft een nuttige functie. Want de media controleren de feiten, stellen vragen, politici en ambtsdragers worden scherp gehouden. Denk aan wat Mona Keijzer onlangs in een talkshow zei over aanvankelijk alle moslims en even later bijna alle moslims, dat anti-semitisme als dna in de cultuur van de islam verankerd is. Wat een onzin! Aan de tand gevoeld, tijdens het gesprek, zwakte ze het af, maar ze kwam er niet meer uit. Dat was nuttig. Ook al wordt er te vaak tijdens talkshows van alles uitgeflapt waar niemand op dat moment tegenin gaat of kan gaan. Het medium is daar te vluchtig voor.

Op het moment dat de – serieuze – vrije pers beknot wordt, is dat het eerste teken aan de wand dat mensen die dat doen, uit zijn op de omverwerping van de democratie en – uiteindelijk – het vestigen van een dictatuur. Trump is daar een goed voorbeeld van en ook in sommige Oost-Europese EU landen is men doelbewust daarmee in de weer. Wat volgt , op die eerste tekenen, is het aan banden leggen van instituties die juist bedoeld zijn om de democratie te laten functioneren, de ‘checks and balances’. Het in diskrediet brengen van het parlement, de rechtspraak, de wetenschap, zijn andere voorbeelden. Om nog maar te zwijgen van de intimidatie waar een en ander mee gepaard gaat. Nogmaals, dit terzijde.

Waarschuwing

Terug naar de media en het aftreden van Halbe Zijlstra. Ik zei al dat bij zo’n event men niet de bal maar op de persoon speelt.
Zo ook deze keer: de rel die zo’n aftreden veroorzaakt, laat de aandacht voor de inhoud eenzaam achter. Was die aandacht er wel geweest, dan hadden beleidsmakers wellicht toen anders tegen het Rusland van Poetin aangekeken en zich op zijn minst kunnen beraden. We weten niet of dat ook daadwerkelijk was gebeurd, het was op zijn minst besproken. Als er meer aandacht voor de inhoud van de opmerking van Zijlstra was geweest, had die zich in onze hoofden vastgezet, in die zin, dat we toen al zouden hebben kunnen weten dat het met Poetin oppassen is geblazen. Zoals toen hij de Krim annexeerde.
Toch maar even nog een nuance: ik ben wellicht wat optimistisch. Want de annexatie was op zich een waarschuwing. Er werd niets mee gedaan, op enkele sancties na.