Wat vind ik van de koning en daarbij meteen natuurlijk ook de vraag, de monarchie en het koningshuis? Ik las laatst een column van Sheila Sitalsing in De Volkskrant over de rol van de koning bij Prinsjesdag en de Troonrede. Zij eindigde haar cynische betoog over zijn rol met de naar ik meen op een financiële besparing doelende woorden: … heus, wij kunnen zonder u. Ik betaal’.

‘Een beetje dom’

Mijn eerste reactie op deze column was: ‘een beetje dom’ om in de stijl van Koningin Máxima te blijven. Maar het kan ook zijn dat Sitalsing bedoelde te zeggen dat déze dag, Prinsjesdag dus, zonder de koning zou kunnen, misschien omdat de premier de troonrede schrijft en de rol van de koning slechts bestaat uit het voorlezen ervan (en zoals Wim Kan ooit over Koningin Juliana zei: ‘met stijgende verbazing’).

Maar als deze cynische slotzin inderdaad over het koningshuis in zijn algemeenheid ging, is het echt ‘een beetje dom’. Je kunt immers niet zonder staatshoofd. Dat is óf een koning óf een president. Je kunt als land, als natie immers niet zonder het instituut.

Monarchie of republiek?

Als je kiest voor een monarchie en alles wat daarbij hoort, kies je vervolgens ook voor een jaarlijkse troonrede (had ook een brief kunnen zijn), voor zoiets als Prinsjesdag (de Koning kan ook per auto komen) en voor alle andere rituelen, zoals de aanbieding van de Miljoenennota.
Als je voor een republiek met een president kiest, heb de je de keuze uit twee vormen: die met uitvoerende bevoegdheden (VS, Frankrijk) of met slechts ceremoniële (bijvoorbeeld Duitsland).

Het kost geld

Welk instituut je ook kiest, één ding is zeker: het kost geld. Personeel, beveiliging, huisvesting, vervoer, taken, vrije tijd, pensioen. Voor deze ‘bedrijfskosten’ ontvangst de koning of de president een vergoeding, ongelukkigerwijs bij ons in Nederland ‘salaris’ genoemd. Ik las ergens dat de drie oud-presidenten van Frankrijk gezamenlijk tien miljoen euro per jaar ontvangen voor de kosten die het ambt ook na de functie met zich meebrengen. Dat lijkt wat aan de hoge kant, maar er zullen wat kosten zijn, die u en ik niet hebben.

Waar staat een koning voor?

De crux is de vraag waar een koning voor staat? Waar heb je hem voor nodig? Ik meen dat de koning voor de noodzakelijke binding van de Nederlandse samenleving staat. Het cement van de samenleving. Hij verbindt de natie. Hij staat boven de partijen. Zijn aanwezigheid is van belang als een zekerheid in onzekere tijden. Hoe onzekerder de tijden, hoe belangrijker zijn ‘bestaan’. Het is zoiets als de zekerheid dat het ieder jaar Kerstmis wordt. Daar horen rituelen bij, niet voor een quasi-intellectueel als mevrouw Sitalsing, maar voor het volk als geheel. Men put daar zekerheid uit.

Onzekere tijden

Het zíjn onzekere tijden waarin wij leven: oorlogen, terrorisme, wereldwijd mensen op de vlucht en het effect dat dit op samenlevingen heeft zoals de opkomst van Donald Trump en zijn Europese trawanten, maar ook de effecten van het digitale tijdperk en alle zaken die daardoor op zijn kop worden gezet. De toenemende bureaucratie, de vergrijzing, zomaar een greep van zaken die onzeker maken.

De niet of nauwelijks zichtbare aanwezigheid van de koning heeft onbewust een stabiliserend effect.